Үндэһэн арад бүхэндэ өөр өөрын хэлэ бэшэг, уран зохёол, урлал соёл бии. Бидэ мүнөө уншагшадтаа Энэдхэгэй ба Хитадай уран зохёолшодой рассказуудые дурадхаха һанаатайбди.
Аяар холын Энэдхэг орон…. Хүнэй дура сэдьхэл буляама ирагуу һайхан хүгжэм, үзэсхэлэн һайхан байгаали. Эдэ бүгэдые бидэ уран һайханай фильмэнүүд соо оло дахин хараһан байнабди, харин тус нютагай уран зохёолнуудые буряад хэлэн дээрэ уншаа һэн гүт? Манай таһагта оршуулганууд “Байгал” сэтгүүлдэ олоор хэблэгдэнхэй, үшөө “Энэдхэгэй уран зохёолшодой рассказууд” гэһэн согсолбори хадагалаатай. Тэрэ 1957 ондо Бурят-Монголой хэблэлээр гараһан байна. Ородһоо Буряадай арадай поэт Цэдэн Галсанов оршуулба. Энэ ном соо табан уран зохёолшодой рассказууд оруулагданхай. Хэд бэ гэбэл?
Мэдээжэ уран зохёолшо, ниитын ажаябуулагша, багша Прем Чанд болоно. Тэрэнэй “Ашыень харюулба”, “Хонтоорой албашын байдал”, “Поэдэй нэрэ түрэ”, “Багша” г.м. рассказууд оруулагданхай. Үхибүүдтэ зорюулһан гурбан рассказуудыень “Эреэн гүрөөһэнэй арһан”, “Крокодил агналга”, “Могойн шулуун” Владимир Лубсанов оршуулаа.
Мулк Радж Ананд хадаа англи хэлэн дээрэ бэшэдэг уран зохёолшо ба эрдэмтэн. Үгытэй ядуу зон тухай “Зутар бэетэн”, “Лабху – худалшан”, “Харсаганууд ба гулабхаанууд”, “Һармагшанда дуратай хүн” бэшэһэн рассказуудыень уншажа болоно.
Хори гаран романай ба гушаад рассказуудай автор Кришан Чандарай “Түрэ”, “Махалакшмиин хүүргэ”, “Арбан табанай һарын һүни” гэһэн рассказууд оруулагдаба. “Сэсэгүүд – улаан” гэһэн рассказыень В. Лубсанов оршуулжа хэблүүлээ.
Панджаб хэлэн дээрэ бэшэдэг уран зохёолшо Навтедж Сингхын “Саг урилаа” гэһэн һонин рассказ оронхой.
Һүүлшын уран зохёолшо, ниитэ ажаябуулагша Джафри Али Сардар. Тэрэнэй “Чахру – капитан” гэһэн рассказые В. Лубсанов ехэ зохидоор оршуулһан байна.
Ази түбиин арадуудай дунда хитад уран зохёолшодой бүтээлнүүд онсо һуури эзэлнэ гэхэдэ алдуу болохогүй. Тэдэ хадаа жэнхэни хитад үндэһэн шэнжэтэй, өөрын дотор галтай, юрэ бусын, тусгаар маягтай. “Хитад арадай үхибүүд” гэһэн ном соо үхибүүдтэ зорюулагдаһан табан рассказууд оробо. Эдэ рассказуудые ородһоо Д. Дугаров оршуулба. Агууехэ арадай эрхэ сүлөөгэйнгөө түлөө тэмсэл хэжэ байха үедэ эхэ эсэгэ, аха эгэшэнэртэеэ хамта үхибүүдэй дайлалдажа ябаһан тухай Ло Дань “Дайшалхы захиралта” гэһэн рассказ соогоо хөөрэнэ. Чжан Тянь-и “Ло Вэнь-инэй түүхэ”, Чжао Чжень-нань “Нэгэ партада һуугшад”, Ли Юн-тай “Улаан галстук”, Ма Фын “Хань Мэй-мэй” гэһэн рассказууд соо шэнэ үеын дорюун, хүхюу багашуул тухай хэлэгдэнэ.
Шэнэ гүрэн, сүлөөтэй ба зол жаргалтай шэнэ ажабайдал тухай хөөрэһэн үгүүлэлнүүд 1954 ондо “Хитадай уран зохёолшодой рассказууд” гэһэн ном соо хэблэгдэбэ. Тус рассказуудые ородһоо Б. Санжин оршуулба. Энэ ном соо хитад арадай мэдээжэ уран зохёолшодой Лу Синь, Го Мо-жо, Вэй Вэй, Хэ Ку, Ли На гэгшэдэй удха түгэлдэр, һонин һонин рассказууд үгтэбэ.
Эдэ рассказуудые уншаад байхадаа тус арадуудай ажабайдал, түүхэ мэдэхэ юумэмнай ехэ болохо байха гэжэ һанагдана.
Лубсанова Н.Г., хизаар ороноо шэнжэлэлгын таһагай ахамад библиотекарь